Professionals in de zorg werken met hun hart en ziel. Zij willen iets betekenen voor een ander en goede zorg verlenen. Dat betekent ook dat hun werk hen soms raakt. De zorg is immers complex en in sommige gevallen kunnen bepaalde behandelopties ook nadelen met zich meebrengen. Dat levert ethische dillema's op. Hoe bepaal je dan wat goede zorg is en hoe kun je dan toch tevreden zijn met je werk? Dat noemen we ethiek in de zorg. We spreken met Marije Stegenga, ethicus en docent bij Avans+. 'Wat het complex maakt is dat iedereen een ander beeld heeft van wat 'goede zorg' precies inhoudt.'
Wat is ethiek in de zorg?
‘Zorgverleners staan in hun werk voortdurend voor ethische zorg dilemma’s: vraagstukken waarin geen pasklare oplossing voor handen is. We nemen je mee aan de hand van een voorbeeld casus. ‘Op de eerste hulp komt een alleenstaande oudere vrouw binnen die thuis is gevallen. De behandelend arts merkt hoe graag de vrouw terug naar huis wil en wil haar zo snel mogelijk met ontslag sturen. De verpleegkundige twijfelt of deze patiënt op korte termijn terug naar huis kan en maakt zich zorgen dat deze mevrouw dan opnieuw valt.’ Dit is waar zorgethiek om de hoek komt.’
Voorbeelden van ethische dilemma's in de zorg
Tijdens de opleiding Zorgethiek en morele besluitvorming komen veel voorbeelden van zorgethiek aan bod.
-
Wat doe je bijvoorbeeld als je een patiënt voor je hebt met letsel waarvan je vrijwel zeker weet dat het is veroorzaakt door huiselijk geweld, maar waarvan de patiënt niet wil dat je er melding van maakt?
-
Wat doe je met een verwarde patiënt die geregeld ’s nachts uit bed dreigt te vallen, maar waarbij diens kinderen pertinent niet willen dat hij gefixeerd wordt?
-
En wat doe je als een kind op het punt staat om geopereerd te worden en niet weet wat er gaat gebeuren omdat de ouders dat bewust hebben verzwegen, zodat het kind zich geen zorgen maakt?
Tijdens deze opleiding bespreken we vele voorbeelden vanuit de verschillende sectoren waar verpleegkundigen werken: het ziekenhuis, de thuiszorg en de verpleeghuiszorg.’
Hoe kun je zorgethiek herkennen?
‘Het is belangrijk dat zorgprofessionals leren hoe ze woorden kunnen geven aan hun gevoel, dat vaak verwijst naar morele intuïtie, en zo zorgethiek herkennen. Dat ze leren reflecteren en zich bewust afvragen: wat maakt nu dat ik hiermee in mijn maag zit? Vaak ervaar je een (fysiek) signaal als je te maken hebt met een ethisch vraagstuk, zoals spanning bij de hals of pijn in de buik. Dit kan een teken zijn dat er persoonlijke waarden onder druk staan of met elkaar botsen, in dit geval: de veiligheid van de patiënt versus haar zelfstandigheid. Om goede zorg te kunnen leveren, is het cruciaal dat zorgprofessionals op basis van de juiste argumenten het gesprek met elkaar kunnen aangaan. Dat zogeheten ‘moreel beraad’ is dan ook een belangrijk onderwerp tijdens de opleiding Zorgethiek en morele oordeelsvorming, die deel uitmaakt van de Bachelor of Nursing (hbo-v) bij Avans+.’
Zorgethiek en jouw moreel kompas
‘Tijdens de opleiding Zorgethiek en morele besluitvorming leren deelnemers hun eigen moreel kompas kennen. Ze ontdekken welke zaken ze zelf als een moreel dilemma zien en vragen zich af: wat zegt dit over mij? En – ook heel belangrijk – wat is mijn verantwoordelijkheid? Door hierover na te denken en dit samen te bespreken kom je beargumenteerd tot het best mogelijke besluit, dat door alle betrokkenen wordt gedragen. Ik heb gemerkt dat verpleegkundigen een uitstekend moreel kompas hebben. Het is vooral de uitdaging om er de juiste woorden aan te geven, zodat ze op de goede manier het gesprek aan kunnen gaan. Bijvoorbeeld met de behandelend arts of met de betrokken familieleden.’
Zorgethiek is samen tot de best passende oplossing komen
‘Mijn ervaring is dat het in een moreel beraad bijna altijd lukt om het samen eens te worden. Vaak is de uitkomst ‘ja, mits’ of ‘nee, tenzij’. In het geval van de oudere vrouw zou een mogelijke oplossing kunnen zijn dat ze toch terug naar huis gaat, maar dan met extra begeleiding vanuit de thuiszorg. Of dat ze korte tijd elders verblijft terwijl haar woning met enkele aanpassingen veiliger wordt gemaakt. Het belangrijkste is dat de betrokken zorgprofessionals kennis, ervaring en intuïtie met elkaar hebben gedeeld om zorgvuldig, doordacht en op basis van argumenten tot de best mogelijke zorg te komen.’
Morele gezondheid
‘Meer begrip van ethiek en meer aandacht voor reflectie is dus belangrijk om goede zorg te kunnen leveren. Maar wat misschien wel net zo belangrijk is: het draagt bij aan de morele gezondheid en veerkracht van zorgprofessionals. Zij worden herinnerd aan hun oorspronkelijke motivatie om in de zorg te gaan werken door zich telkens af te vragen: wie wil ik zijn voor de ander? Ik zie zorgprofessionals als mensen die zich willen inzetten om anderen te helpen. Als docent en als ethicus help ik hen graag om die motivatie – ondanks alle bureaucratie en marktwerking – steeds in gedachten te houden.’
Spreekt het onderwerp zorgethiek je aan en wil je meer weten over de opleiding Zorgethiek en morele besluitvorming? Download dan de brochure of neem contact met ons op, we helpen je graag vrijblijvend.
Wil je verder lezen over wat je kunt bereiken met de Bachelor of Nursing? Marloes vertelt je er graag meer over in haar blog: Wat is de meerwaarde van de hbo-v opleiding.
