Het woord leiderschap is op zichzelf een leeg begrip. Het is een containerwoord zonder specifieke inhoud en wat dus eigenlijk niet veel zegt. De laatste jaren zijn er talloze artikelen, boeken en onderzoeken gepubliceerd, zonder dat dit heeft geleid tot merkbare verbeteringen in het vak leiderschap. Hoe meten we goed leiderschap eigenlijk? Gaat het nu om vaardigheden, houding of is het een mindset? Is leiderschap (wat dat dan ook moge zijn) aangeboren of aangeleerd? In de oertijd volgden we de mensen van wie we dachten dat die meerwaarde hadden voor ons voortbestaan; in moderne organisaties proberen we met assessment centers leiderschapsgedrag te voorspellen. De resultaten hiervan vallen echter tegen.
Waarom is het zo lastig?
In een poging om de essentie van leiderschap te ontrafelen moeten we wellicht eerst bepalen wat leiderschap níet is. Hoewel men daar vroeger anders over dacht, heeft leiderschap niets te maken met macht. Er zijn namelijk veel mensen die leiderschapskenmerken vertonen zonder zich in een machtspositie te bevinden. Leiderschap is ook niet hetzelfde als managen. Iedere organisatie heeft weliswaar behoefte aan managers, maar leiderschap houdt veel meer in. Wat is leiderschap dan precies?
Leiderschap heeft te maken met kiezen. De volharding om iedere dag weer keuzes te maken om omstandigheden naar je hand te zetten, of om er het beste van te maken. Daarnaast is passie belangrijk; dat je iets met volle overtuiging doet en dat ook uitstraalt. Maar bovenal heeft leiderschap te maken met lef. Als leider zijnde moet je moeilijke keuzes durven maken: keuzes die soms indruisen tegen je natuur of eigenbelang en keuzes die soms verder reiken dan je neus lang is.
Dit geldt bijvoorbeeld voor een bataljonscommandant, die voor een NATO-missie gestationeerd is in Afghanistan en iedere dag moeilijke keuzes moet maken bij het bestrijden van de vijand en zijn manschappen hiervoor moet motiveren. Het geldt ook voor de afdelingsmanager, die keuzes moet maken bij de invulling van een vacature en de verleiding moet weerstaan om een kloon van zichzelf binnen te halen. Natuurlijk geldt het ook voor de CEO, die belangrijke beslissingen moet nemen over de strategie voor de toekomst. Keuzes die een grote impact hebben op anderen en die soms moeilijk te overzien zijn.
De eigenschappen van een leider
Vanzelfsprekend is enige nuance op zijn plaats, want leiderschap heeft meer nodig om tot volle wasdom te komen. Sommige vaardigheden, noodzakelijk om leiderschap ook effectief te laten zijn, kunnen worden aangescherpt en verder worden ontwikkeld. Zo is op een juiste wijze communiceren en goed kunnen samenwerken met anderen cruciaal. Het is ook essentieel om voldoende inschattingsvermogen te hebben, zodat op het juiste moment de juiste leiderschapsstijl gehanteerd wordt. De meest recente visie op leiderschap is dat ook zelfreflectie een voorwaarde is om authentiek leiderschapsgedrag te vertonen. Alleen als je jezelf (met al je prachtige competenties, maar ook met je onhebbelijkheden) kunt doorgronden, kun je ook gedrag bij anderen herkennen en hen effectief aansturen. Dit verklaart deels waarom tegenwoordig leiderschapsontwikkeling gepaard gaat met een scala aan leergangen (collectief en individueel) en vaak nog gecombineerd met een keurkorps aan coaches en mentoren. Vroeger werd dit vaak als een teken van zwakte gezien, maar tegenwoordig wordt het beschouwd als een teken van kracht. ‘Ik weet heus wel dat ik niet perfect ben, maar ik wil mezelf ontwikkelen en daar heb ik hulp bij nodig!’.
Terug naar de kern: iedereen kan een leider kan zijn, maar je bent pas een goede leider als je keuzes durft te maken en zelf ook echt in je keuzes gelooft.
Hens van Wingerden
Partner CatamConsult B.V.
Op zoek naar een opleiding op het gebied van HR? Bekijk hier het aanbod van Avans+.
