Zijn vrouwen betere leiders dan mannen? Een interessante vraag. Mark van Vugt, professor Evolutionaire Psychologie en directeur van Amsterdam Leadership Lab aan de Vrije Universiteit, stelde en beantwoordde deze vraag tijdens een PE-bijeenkomst RCDI van Avans+. Tipje van de sluier: evolutie speelt een doorslaggevende rol.
Inlevingsvermogen
Als het om leiderschap gaat, onderscheiden we absolute en gedeelde macht én macht en gezag.
Om de verschillen duidelijk te maken, kijken we naar het verschil in leiderschap tussen mensen en gorilla’s. Deze dieren leven in kleine groepen. De alfaman heeft de absolute macht – dat is trouwens altijd een hij. Die gorilla, de Bokito, doet precies wat hij wil en bepaalt waar de groep naartoe gaat. Iedereen volgt hem en hij heeft absolute macht.
Dat kennen wij niet. In onze maatschappij hebben leidinggevenden binnen organisaties nooit absolute macht, maar altijd gedeelde macht. Zelfs de grootste dictator moet nog delen met een groep volgelingen, die hem in staat stelt de baas te zijn. Over het algemeen wil een leider iemand overtuigen op basis van redelijkheid en rechtvaardigheid. Dat lukt mede op basis van inlevingsvermogen, omdat we empathisch vermogen hebben, komen we met oplossingen die voor meerdere partijen aanvaardbaar zijn.
Macht versus gezag
Naast absolute en gedeelde macht, bestaat het verschil tussen macht en gezag. 6 à 7 miljoen jaar geleden liep de evolutie van mens en aap (chimpansee en gorilla) uit elkaar: ‘wij’ gingen rechtop lopen. Ondanks een ander evolutionair pad komt ons DNA voor ruim 98% overeen met het DNA van chimpansees en gorilla’s. Maar er zijn dus wezenlijke verschillen. Dat blijkt onder andere uit het leiderschap. Bij gorilla’s spreken we van macht, bij de mens gaat het om macht of gezag. Wij zitten gevangen tussen deze twee systemen. Soms opereren mensen op basis van gezag, soms op basis van macht.
Bij gezag verkrijg je invloed door het belonen van mensen. Bij macht (de Bokito-variant) verkrijg je invloed door te straffen. Gezag versus macht is vrije keuze versus dreiging, respect versus vrees, groepsbelang versus eigenbelang, commitment versus competitie en de meerwaarde die een leider creëert versus het feit dat de leider zelf meer krijgt.
Leiderschap op basis van expertise
Ongeveer 99% van onze tijd op aarde hebben we doorgebracht in kleinschalige nomadische samenlevingen, waarin mannen jaagden en vrouwen in de omgeving van het kamp voedsel verzamelden. Deze kleine oerstammen waren op samenwerking gericht. Ze waren egalitair en rechtvaardig. Je kon alleen overleven door een sterke groep te vormen, door te delen met elkaar. Er was geen sterke, unieke leider bij deze mensen.
Als je bepaalde competenties bezat, kon je op dat gebied, op dat moment de leider zijn, bijvoorbeeld wanneer je goed kon jagen. Er was leiderschap op basis van expertise, niet op basis van macht. Op verschillende momenten voor verschillende doelen, kende zo’n groep verschillende leiders, bijvoorbeeld een jachtleider. Als mensen naar elkaar luisteren en expertises van elkaar er- en herkennen, ontstaat gedeeld leiderschap.
Situatie is bepalend voor leiderschap
Tegenwoordig zijn de manieren waarop we met elkaar omgaan, leven én werken fundamenteel anders. Zowel als het gaat om samenlevingen als om organisaties. Gedeeld leiderschap komt veel minder vaak voor. Doorslaggevend binnen organisaties is vaak het feit of iemand goed is in zijn vakgebied. Maar die expertise zegt helemaal niets over zijn of haar leiderschapscapaciteiten. Terwijl leiderschap een set vaardigheden vraagt die niet iedere expert automatisch heeft of kan aanleren. Daarnaast is iemand niet automatisch op uiteenlopende vlakken en momenten de juiste leider.
Als medewerkers de keuze hebben, kiezen ze bij een economische crisis binnen een bedrijf eerder voor het type alfaman, bij een periode van vooruitgang eerder een leider met meer vrouwelijke kenmerken. In een periode waarin innovatie belangrijk is, wordt eerder gekozen voor een jongere dan voor een oudere manager. Tijdens een stabiele situatie heeft een oudere manager de voorkeur.
Vrouwen hebben meer moeite met vrouwelijke leiders
De leiderschapsverschillen tussen mannen en vrouwen zijn evident. Al moet je in je achterhoofd houden dat het steeds om gemiddelden gaat. Vrouwen zijn meer egalitair en meer democratisch. Mannen zijn dominanter, assertiever en autoritairder. Vrouwen zijn extraverter, meer caring dan mannen. Vrouwen vinden het lastiger om door een andere vrouw aangestuurd te worden, terwijl mannen een alfaman in hun midden sneller accepteren.
Hoe is dat ontstaan? Jagers opereerden in hiërarchische groepen. Eén man, de beste jager, had de leiding, de anderen moesten stil zijn (om de prooi niet te laten schrikken) en volgen. Verzamelaars, de vrouwen, werkten egalitair en waren op samenwerking gericht. Daaruit is ontstaan dat vrouwen het moeilijker vinden om in hiërarchische relaties (binnen hetzelfde geslacht) te werken.
Opvallend weetje: het voedsel werd toen voor 70% door verzamelende vrouwen en voor 30% door jagende mannen verworven. Het was een vroege vorm van competentiegericht werken. Op dat moment werd leiding gegeven op basis van vaardigheden. Hiërarchie speelde een rol van weinig betekenis. Met de verwerving van 70% van de benodigde voeding bleek het werk van vrouwen zeer effectief en gedeeld leiderschap zorgde toen voor een optimale voedselvoorziening.
Beter of niet?
Je ziet dat het verleden grote invloed heeft op huidige situatie. De vraag of vrouwen betere leiders zijn dan mannen, is niet direct te beantwoorden. Het is afhankelijk van persoonlijkheid van de vrouw en man en met name van de situatie. Belangrijk is welk soort leider op dat moment nodig is. In sommige situaties doet een vrouw (of man met vrouwelijke leiderschapskenmerken) het beter, in andere gevallen een man (of vrouw met mannelijke leiderschapskenmerken). Het delen van gezag en leiderschap op de werkvloer afgestemd op de context is een veelbelovend perspectief.
Over de huidige en toekomstige situatie waar hiërarchie geen plaats meer heeft in organisaties, lees je ook meer in het blog ‘De hark werkt niet meer’ van Ber Damen.
